Svetska baština u Perućcu i Rastištu

Bajina Bašta – Srbija ima svega 14 jedinica na Uneskovoj reprezentativnoj listi svetskog kulturnog nasleđa. To su naši dragoceni materijalni i nematerijalni artefakti iz prošlosti. A među tih 14 na području opštine Bajina Bašta su dva: reč je o srednjovekovnim kamenim nadgrobnim obeležjima stećcima, o dvema nekropolama na ovoj teritoriji.

To je nedavno na prvoj “Ćiriličnoj baštini“ u Bajinoj Bašti, govoreći o našem vrednom identitetskom nasleđu, napomenuo istoričar Dejan Ristić, nekadašnji upravnik Narodne biblioteke Srbije i državni sekretar za kulturu.

Jedna ovdašnja nekropola sa Uneskove liste je Mramorje u Perućcu nadomak Drine, a druga u obližnjem Rastištu, u predelima planine Tare. Obe su pre tri godine upisane na reprezentativnu listu, nakon šestogodišnjeg procesa zajedničke kandidature 28 takvih lokaliteta iz Srbije, BiH, Crne Gore i Hrvatske. Učinjeno je to jer su stećci jedinstvena pojava u srednjovekovnoj evropskoj umetničkoj i arheološkoj baštini.

Na lokalitet Mramorje u Perućcu nailazi se glavnim putem koji turiste vodi na reku Drinu i jezero Perućac. Ispred najkraće rečice Vrelo, duge 365 metara (reka zvana godina) koja se u Drinu uliva lepim vodopadom, ima ograđen prostor i usred njega golemo belo kamenje na širokoj livadi. Tu je i tabla koja (na srpskom i engleskom) ovo objašnjava:

“Mramorje u Perućcu je srednjovekovno groblje iz 14. i 15. veka, na kome je trenutno vidljivo 88 nadgrobnih belega. Svi spomenici su neukrašeni i bez natpisa, osim jednog sa ukrasom u obliku kruga. Ovo srednjovekovno groblje je posebno zbog nadgrobnih kamenih belega koji su klesani iz jednog komada krečnjačke stene i teški su do tri i više tona. U zapadnoj Srbiji narod je od davnina ovakve spomenike nazivao mramorovi. Spomenici su u obliku ploče, sanduka, slemenjaka (s krovom na dve vode) ili u obliku blago priklesanog kamena približno pravougaonog oblika. Manja arheološka istraživanja obavljena su 2010., a konzervacija kamenih spomenika 2011. godine“.

Što se tiče Mramorja u Rastištu, sedam kilometara od ovog perućačkog, ono je u ambijentu očuvane prirode Tare i do njega se dolazi kanjonom reke Dervente, koja se uliva u Drinu kod jezera Perućac. Dva groblja sa stećcima, na oko pola kilometra rastojanja, nalaze se severno od seoske crkve. U blizini im je lokalni majdan Vagan gde su u srednjem veku klesani nadgrobni spomenici. Ovde je na potesu Gajevi sačuvano 35 nadgrobnih spomenika, a 33 na potesu Uroševine. Ima na njima ukrasa sa motivima strele i luka, mačeva… “Stećci su duboko ukorenjeni u različite običaje i verovanja, narodna priča i bajka vekovima crpu motive iz srednjovekovnog viteškog miljea koji se nalazi na površini stećaka“, ističu u zapisu o ovim nekropolama u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture.

Možda je baš ovo leto, kada će desetine hiljada ljubitelja prirode i druženja na vodi (“Drinska regata“) posetiti bajinobaštanski kraj, prava prilika da što više njih vidi i ta dva mramorja sa liste Uneska.

Objavila „Politika“, autor teksta Branko Pejović