Svedočenje o danima kada je Banjaluka bila deo Srbije
Banjaluka je formalno-pravno nekad bila deo Srbije, zvanično prisajedinjena. I to pet dana, ali ne samo ona od bosanskohercegovačkih varoši – mnoge u tom kratkom periodu, među kojima i one s većinskim katoličkim ili muslimanskim življem, proglasile su se delom srpske države. Reč je, naravno, o 1918. godini i završetku Velikog rata, kada je srpska vojska u pobedonosnom pohodu oslobađala od okupatora i ove krajeve.
O tim i drugim podacima svedoči izložba arhivskih dokumenata „Banjaluka 1918”, otvorena u užičkom Istorijskom arhivu. Postavku je, povodom stogodišnjice oslobođenja Banjaluke u Prvom svetskom ratu, priredio Arhiv Republike Srpske, a Užice je prvi grad u Srbiji u koji je stigla. Otvaranju su prisustvovali Dejan Masliković, pomoćnik ministra kulture u Vladi Srbije, Tanja Đaković, pomoćnica ministra prosvete i kulture Republike Srpske, književnik Muharem Bazdulj i drugi, a izložbu je otvorio zamenik užičkog gradonačelnika Nemanja Nešić. Masliković je domaćinima zahvalio na saradnji sa srpskim narodom s druge strane Drine:
– Ovo treba da bude praksa da se ustanove kulture na prostoru gde žive Srbi udružuju, sarađuju, prave zajedničke projekte, da to krunišemo i povezivanjem gradova na celom srpskom kulturnom prostoru. Inače, povelju o definisanju srpskog kulturnog prostora uskoro će potpisati Republika Srpska i Republika Srbija – rekao je Masliković.
Po rečima direktora Arhiva Republike Srpske Bojana Stojnića, Banjaluka je slobodu na završetku Prvog svetskog rata dočekala 21. novembra 1918. godine, a 27. novembar iste godine je datum ujedinjenja Banjaluke s Kraljevinom Srbijom.
– Rušenjem poražene Austrougarske monarhije u jesen 1918. Banjaluka je oslobođena vekovne okupacije. Na banjalučku železničku stanicu 21. novembra stigla je prva četa pobedonosne srpske vojske, prvi vesnik narodnog oslobođenja od tuđinskog jarma. Narodno vijeće Banjaluke je 27. novembra te godine proglasilo direktno prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Formalno-pravno gledano, Banjaluka je bila deo Kraljevine Srbije od 27. novembra do 1. decembra 1918. kada je stvorena Kraljevina SHS, prva zajednička država Južnih Slovena. Za nas to oslobođenje ima veliki značaj: sloboda nam je tada došla nakon četiri decenije surove austrougarske okupacije, mi Srbi zapadno od Drine s našom braćom iz Srbije našli smo se u zajedničkoj državi – kazao je Stojnić.
Borivoje Milošević, profesor banjalučkog Filozofskog fakulteta, podsetio je na dane završetka Velikog rata.
– Gde god je srpska vojska tada prolazila kroz BiH, bez obzira na to da li se nalazila u Sarajevu, Tuzli, Banjaluci, dočekivana je s radošću, prijateljski, s velikim nadanjima. Ne samo od Srba, već i od drugih naroda i konfesija – istakao je na otvaranju Milošević, potom nam rekavši da nije samo Banjaluka tada proglasila prisajedinjenje sa Srbijom: to su učinila 42 od 54 sreza u BiH, pa i Široki Brijeg, Ljubuški, Stolac i druga mesta s većinskim rimokatoličkim ili muslimanskim stanovništvom.
Politika / Branko Pejović