Užička crkva vek starija nego što se pisalo

Užice –  Kada je podignuta užička crkva s drvenim zvonikom posvećena Svetom Marku, koja je poslednjih godina obnovom zasjala u punom sjaju? Da li 1828. godine, kao što piše u starijim dokumentima po zabeleškama Feliksa Kanica, pa i na zvaničnoj višejezičnoj tabli postavljenoj ispred ovog hrama? Ili vek ranije, 1721. godine, kako glasi usmeno predanje potvrđeno nekim novijim argumentima?

O tome ima različitih mišljenja, kojima se istraživanjem objavljenim u broju 39 „Užičkog zbornika” pozabavio teolog Aleksandar R. Jevtić. On, najpre, navodi da je reč o neskladu u mogućnostima dobijanja odgovora, te da 1721. godina niti može biti naučno osporena, ali ni čvrsto dokumentovana.

– Sa stanovišta istorijskih činjenica za godinu nastanka se uzima 1828, u čemu su osnov zabeleške iz putopisa Feliksa Kanica koji je tu crkvu posetio i zapisao da je ona osvećena 1828, pa 1888. obnovljena. Svi autori koji su prihvatili ovu godinu kao vreme nastanka imaju ovo svedočanstvo kao argument. S druge strane, usmeno predanje potvrđeno u dokumentima novijeg datuma pominje 1721 – piše Jevtić.

On uz analizu prilika s početka 18. veka podseća da je turska vlast posle perioda svog zuluma nad rajom obično davala prava za obnovu ili podizanje bogomolja hrišćanima. Tog stoleća su podignute dve crkve u blizini, u Sečoj Reci i Sevojnu, a Crkva Svetog Marka je verovatno mlađa od njih, ali pripada ovom dobu. O tome posredno svedoči i knjiga „Samouki rukopis” iz 1911. autora Miladina Radovića, koji piše da je čuo od svojih starih o stradanju Šejha Muhameda Užičanina (reč je o vremenu pre 1750. godine) zbog davanja dozvole Srbima da sebi podignu bogomolju u Užicu.

– Teza o 1721. godini kao vremenu nastanka crkve se zasniva na dva dokumenta: prvi je Letopis crkvene opštine užičke u kome se u kraćem izlaganju o istorijatu pominje ta godina, a drugi je kopija crteža crkve koji je nacrtao Kurt Birbaum, sačuvana u užičkom arhivu, na čijoj poleđini je kao godina gradnje zapisana 1721. Tu je i zapis na antiminsu (platnu za liturgiju) koji se čuva u riznici Crkve Svetog Marka, na kome piše da ga je osveštao raški mitropolit Grigorije 1710. godine. Novopodignutoj crkvi bio je neophodan antimins, a mogla ga je dobiti samo od nadležnog episkopa – navodi Jevtić, pominjući i pretpostavku da je 1828. ova crkva verovatno obnovljena na temeljima starije građevine. Tu se uklapa izostanak istorijskih pomena o hramu u periodu od 1739. do 1828, možda i usled uništenja ove crkve 1737. zbog podrške Srba Austriji tokom austrijsko-turskog rata.

Da je 1721. godina gradnje ovog hrama mišljenja je i sveštenik Milić Dragović, starešina Crkve Svetog Marka, posebno zaslužan za njenu ovovremenu obnovu. Kako nam je rekao, na tako dugu starost ukazuju ne samo usmena predanja nego i novija istraživanja i u crkvenoj riznici sačuvano liturgijsko platno iz tog doba.

Politika / Branko Pejović