Crkva među soliterima
U centru Užica, među zgradama, novi sadržajan život živi prastara Crkva Svetog Marka, davnašnjeg izgleda: sa drvenim zvonikom, prekrivena šindrom
Užice – Prastari neveliki hram koji vekove pamti, s krovom od šindre i visokim drvenim zvonikom, okružili su soliteri i spratne kuće u naselju Carina u Užicu. Kao da su ta betonska ovovremena zdanja opkolila jedan delić davne istorije što zrači svetošću i toplinom drveta. Ustvari, ova crkva Svetog Marka, najstarija u užičkom kraju i potpuno obnovljena poslednjih godina, postala je srce i duša ovog naselja, sve primamljivija za vernike. Dolaze oni sada ovde na službu i iz udaljenih delova grada.
Užičkoj Crkvi Svetog Marka, građenoj u 18.veku, a zaboravljenoj i zakorovljenoj u drugoj polovini 20. stoleća, svanulo je pre deceniju. Tada je, nakon obnove, zasjala novim sjajem. Obnovljen joj je ikonostas, drveni zvonik, podovi, česma, pomeren crkveni presto…Potom su sveštenstvo i vernici nastavili predano da oplemenjuju ceo prostor oko hrama, sade cveće, uređuju crkvene ulaze. Dobilo je Užice crkvu za ponos, primer kako se treba odnositi prema vrednostima iz davne prošlosti.
A kada je ona tačno podignuta, to ne može sasvim pouzdano da se kaže. Iako na zvaničnoj višejezičnoj tabli postavljenoj pored ovog hrama doslovce piše:
“Crkva Svetog Marka je podignuta 1828. godine za vreme kneza Miloša Obrenovića na temeljima srušene crkve posvećene Svetom apostolu i evanđelisti Marku. Crkva se prvi put pominje u trećoj deceniji 18.veka kao mala crkva sa strmim i visokim krovom, pokrivena šindrom i sa malim drvenim tornjem na zapadnoj strani. Prvobitno je obuhvatala samo naos i poligonalnu oltarsku apsidu da bi joj 1831./1832. godine bila dodata priprata sa galerijom. Izgrađena je u bondruku sa ispunom od čatme i ćerpiča dok je krov velikog nagiba pokriven klisom…“, navodi se uz ostalo, pominje bogata zbirka ikona (veruje se da ih je naslikao Dimitrije Posniković 1851.) i dodaje da je drveni zvonik visok 22 metra podignut u obnovi izvedenoj od 1885. do 1890. godine.
Ali ovi podaci o 1828. kao godini njene gradnje, zasnovani i na zabeleškama Feliksa Kanica iz njegovih putopisa, poslednjih godina se dovode u pitanje. Neki noviji argumenti idu u prilog usmenom predanju prema kome je crkva Svetog Marka podignuta čitav vek ranije, još 1721. godine.
Time se, na osnovu istraživanja, detaljnije pozabavio teolog Aleksandar R. Jevtić, koji podseća da je turska vlast posle perioda svog zuluma nad rajom obično davala prava za obnovu ili podizanje bogomolja hrišćanima. S početka 18.stoleća podignute su dve crkve u blizini, u Sečoj Reci i Sevojnu, a Crkva Svetog Marka je verovatno mlađa od njih, ali pripada ovom dobu. O tome posredno svedoči i knjiga “Samouki rukopis“ iz 1911. autora Miladina Radovića koji piše da je čuo od svojih starih o stradanju šejha Muhameda Užičanina (reč je o vremenu pre 1750. godine) zbog davanja dozvole Srbima da sebi podignu bogomolju u Užicu.
– Teza o 1721. godini kao vremenu nastanka crkve zasniva se na dva dokumenta: prvi je Letopis crkvene opštine užičke u kome se u kraćem izlaganju o istorijatu pominje ta godina, a drugi je kopija crteža crkve koji je nacrtao Kurt Birbaum, na čijoj poleđini je kao godina gradnje zapisana 1721. Tu je i zapis na antiminsu(platnu za liturgiju) koji se čuva u riznici crkve Svetog Marka, na kome piše da ga je osveštao raški mitropolit Grigorije 1710. godine – navodi Jevtić i pominje pretpostavku da je 1828. ova crkva verovatno obnovljena na temeljima starije građevine.
Starešina Crkve Svetog Marka sveštenik Milić Dragović, koji je s velikim entuzijazmom najpre učestvovao u gradnji nove crkve u Požegi da bi po prelasku u Užice to s nesmanjenim žarom nastavio u obnovi ovog užičkog hrama, takođe smatra da je 1721. godina gradnje. Na tako dugu starost, reče nam Dragović, ukazuju ne samo usmena predanja i nova istraživanja, već i u crkvenoj riznici sačuvano liturgijsko platno iz tog doba.
Tako je s vekovima i datumima, s tim što je sada najvažnije da ova nevelika crkva ponovo živi, okuplja vernike i snažno zrači svetovnim sjajem. U svom novom istorijskom svanuću, kao u prvom stihu one pesme: “Svanulo je iznad crkve Svetog Marka“.
Autor teksta: Branko Pejović
(Objavljeno u “Politikinom“ dodatku “Magazin“ 15.4.2018.)